Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşen bir düzen değildir. Tüze, cemiyet süresince insanların filhakika nasıl davrandıklarını değil, nasıl davranmaları icap ettiğini gösterir. Tüze, namına uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Hak değeri nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene terk etmek, toplumsal hayatın gerçekleşmesini peylemek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına akseptans edilmesi ve uyulması gereken, kesinkes sevap kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle cemiyet süresince insanların şekil ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her dakika mümkündür. “İşte ahbaplık, kişioğlu davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir model, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna hileınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birsonsuz rey ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, derslik çıkarları, cemiyet sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan mütalaalerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun eş iyiliğini peylemek maksadıyla konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın kâffesidür. Henüz geniş bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş toplumsal yaşama düzenidir. Tüze Sözcük Demeı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazı” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Teknik Demeı Tüze dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir teşhism binalamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok akseptans edilen teşhismı ise: “Makul bir zamanda mukannen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince kök olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri iş saha kısmına Özel Tüze, kişiler ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Hep Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ivaz Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun başlıca zir dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye hileınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Tüze kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ayar yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği yardımıyla müşabih nitelikteki birlik durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Tüze sahaında yaptırım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Tüze düzenini sağlamlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları dikilmek sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, cezaevi ve mangır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, vurgun yama; algı hukukunda algı ve gümrüksüzçılık cezaları kadar muaddel ahbaplık dallarında muaddel yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut politik mütalaaleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir yaşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun toplumsal hayatı düzenleyip insanların barış ve asayiş süresince bir arada yaşamalarını sağlamlamaktır. 2. Kılgısal Yarar (Sosyal İhtiyaçların Kontralanması) Hukukun kılgısal amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile cemiyet süresince canlı insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun binasından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çhileışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni hayatın kök gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanoğlunun doğal binasına ve bundan gelecek gelen gereksinimlerine onat olmak zorundadır. Tüze önemli ölçüde, kazançlı gerçeklere de sadıkdır; kazançlı gereksemelara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile mukannen bir yapılanma şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak sahici kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En gücük teşhismıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) olmak üzere dü muaddel anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet anlamında şahsi bir özelliği deyimler. Nefer her dakika haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni hasretmek yolunda geceli gündüzlü ve değişmez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mealı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği münasebet biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık sahaında hukuki ayar olarak hanek konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve kazançlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet sineindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini sineaziz kurallar birlikü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek durumunda bulunmuş olduğuna için, adaletin böylelikle, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü türe mealı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir ayar niteliğindeki adalettir. Tüze bir cemiyet düzenini sineerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım bulunan düzeni kavzamak, gerekse onu değiştirmeyi meşrulaştırmak sinein her dakika adalete başvurulur. Nesnel ve yasa üstü türe hukukta alınmıza müesses ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması gereken ahbaplık anlamında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, bulunan ahbaplık düzenlerinin namına onat olup olmadığı açısından bir ayar ve yorum ölçüsü olur. Gene bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve zararlı alınlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon balans süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Uygun olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal yaşama uyacak, hem de bu toplumsal hayatın barış süresince sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamlamaya çhileışacaktır.